Nietoperze nie cieszą się dobrą opinią wśród ludzi, a są to ciekawe i pożyteczne zwierzęta. Wokół nietoperzy narosło wiele uprzedzeń i przesądów, a ich reputację pogorszyła dodatkowo ostatnia epidemia koronawirusa.
Polsce wykryto łącznie 27 gatunków nietoperzy. Część z nich obserwowano jednak tylko kilka razy, a inne gatunki rozdzielono/wyodrębniono na podstawie badań anatomicznych i genetycznych. Są one trudne do oznaczenia podczas pobieżnych oględzin. Wszystkie polskie nietoperze zaliczamy do „owadożernych” albo mniejszych (Microchiroptera), różniących się znacznie od dużych tropikalnych nietoperzy owocożernych. Nietoperze są jedynymi ssakami zdolnymi do aktywnego lotu. Należą do najdłużej żyjących drobnych ssaków – żyją do 30-40 lat, czyli około 10 razy dłużej, niż gryzonie o podobnej masie ciała.
Mistrzowie echolokacji i hibernacji
Szczególną cechą nietoperzy jest posługiwanie się echolokacją: wytwarzają one, odbierają oraz interpretują ultradźwięki w zakresie ok 20-120 kHz. Każdy gatunek ma charakterystyczne widmo sygnału, które można ocenić przy pomocy mikrofonów, przetworników ultradźwiękowych i specjalnych programów komputerowych. Wiele gatunków używa głosów socjalnych możliwych do usłyszenia przez człowieka.
Nietoperze posiadają też zdolność regulacji temperatury ciała w szerokim zakresie i hibernują zimą. Hibernacja umożliwia im przetrwanie kilku miesięcy w roku bez przyjmowania pożywienia i wody, przy czym sierść nietoperzy jest hydrofilna, czyli zbiera wodę z otoczenia, co chroni te zwierzęta przed odwodnieniem. Niektóre gatunki prowadzą osiadły tryb życia, a inne przenoszą się na zimę w cieplejsze rejony, pokonując dystans nawet 1-2 tys. km.
Stworzenia bliskie ludziom
W naszym kraju więcej gatunków nietoperzy występuje na południu, czemu sprzyja łagodniejszy klimat i liczne jaskinie w strefie gór i wyżyn. Ważnym dla nich środowiskiem są stare lasy i parki z dziuplastymi drzewami.
Nietoperze są od dawna związane w ludzkimi siedzibami. Zasiedlają piwnice, fortyfikacje, ziemianki i inne podziemia, strychy, szopy, stodoły, stare kościoły (głównie drewniane), różne konstrukcje dachowe, przewody wentylacyjne i kanalizacyjne, kamienne i betonowe mosty oraz przepusty, ukrycia za okiennicami i roletami, w ostatnich latach również stropodachy, skrzynki na balkonach i pęknięte okna wieloszybowe. W młodych drzewostanach sosnowych pozbawionych naturalnych ukryć nietoperze chętnie zasiedlają drewniane skrzynki letnie różnych typów. Poszczególne gatunki mają odmienne upodobania co do lokalizacji, temperatury i wilgotności kryjówek.
Pożyteczne i pod ochroną
Obecność nietoperzy jest korzystna dla środowiska, gdyż regulują liczebność owadów roślinożernych – potencjalnych szkodników upraw leśnych i rolnych oraz wielu owadów szkodliwych albo uciążliwych dla człowieka. Ponadto są one wskaźnikiem braku poważnych zanieczyszczeń chemicznych środowiska. Na terenach leśnych i rolnych, gdzie regularnie są stosowane chemiczne środki ochrony roślin, liczba nietoperzy maleje albo zupełnie zanikają.
Wszystkie gatunki nietoperzy są w Polsce objęte ochroną prawną. Niektóre gatunki są dodatkowo chronione konwencjami i dyrektywami międzynarodowymi. Aktywna ochrona nietoperzy obejmuje tworzenie i utrzymanie w odpowiednim stanie schronień zimowych i letnich, ograniczenie prac leśnych w okresie ich aktywności, ochronę pomnikowych dziuplastych drzew, utrzymywanie małych zbiorników wodnych i unikanie niepotrzebnych zabiegów chemicznych. Ważne jest też dopasowanie terminów i zakresu prac remontowych w budynkach do obecności nietoperzy.
Wakacje nietoperzy
Liczenia nietoperzy przeprowadza się zimą podczas hibernacji. Można je również chwytać (latem) w specjalne sieci słabo odbijające ultradźwięki – ta metoda wymaga uzyskania odrębnego zezwolenia. Największe zimowisko nietoperzy na Mazowszu to Twierdza Modlin. Największe kolonie letnie znajdują się w Kampinoskim Parku Narodowym i Mazowieckim Parku Krajobrazowym. Przypadki pogryzienia przez nietoperze zdarzają się wyjątkowo i mogą dotyczyć większych gatunków, jak borowiec wielki, mroczek późny albo nocek duży. Nietoperze mogą czasem przenosić choroby zakaźne, ale nie częściej iż inne dzikie ssaki. Nie należy ich dotykać i przenosić bez rękawiczek. Duże kolonie nietoperzy (liczące setkitysiące osobników) zasiedlające użytkowane budynki mogą być uciążliwe ze względu na zanieczyszczanie otoczenia odchodami i gromadne wyloty wieczorem na żer, ale nie należy modyfikować albo zamykać ich schronień bez uzgodnienia z odpowiednią regionalną dyrekcją ochrony środowiska.
Tekst i zdjęcia
Przemysław Stolarz
You must be logged in to post a comment.