Pochodzenie dziecka

Zdarza się, że określenie pochodzenia dziecka nie jest kwestią oczywistą. Z racji, iż ustalenie kto jest ojcem i matką dziecka ma niezwykle istotne znaczenie, Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy poświęca temu zagadnieniu odrębny rozdział. Z oczywistych przyczyn częściej pojawia się problem z określeniem ojcostwa niż macierzyństwa.

Już starożytni Rzymianie ukuli paremię mater semper certa est (matka jest zawsze pewna). Wyjątkowo dochodzi jednak do sytuacji, gdy zasadnym jest ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwa, co przewidują obowiązujące przepisy prawa.

W  praktyce  zdecydowanie  częściej dochodzi do sytuacji gdy konieczne jest ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa. W przeszłości, z przyczyn natury technicznej, określenie pochodzenia dziecka od konkretnego mężczyzny bywało mocno utrudnione. Obecnie dzięki testom DNA ustalenie kto jest lub nie jest ojcem danego dziecka jest stosunkowo proste.

Obowiązujące w Polsce przepisy prawa przewidują trzy sposoby ustalenia ojcostwa, którymi są: 1) domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki, 2) uznanie dziecka przez ojca oraz 3) ustalenie ojcostwa przez sąd. W  praktyce,  w  większości  przypadków, ojcostwo wynika z faktu, iż dziecko urodziło się w małżeństwie. Zgodnie z art. 62 § 1 k.r.o., jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Domniemania tego nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji. Z kolei art. 62 § 2 k.r.o. wskazuje, że jeżeli dziecko urodziło się przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, lecz po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa, domniemywa się, że pochodzi ono od drugiego męża. Domniemanie to nie dotyczy przypadku, gdy dziecko urodziło się w następstwie  procedury  medycznie  wspomaganej  prokreacji,  na  którą wyraził zgodę pierwszy mąż matki.

Powyższe regulacje stanowią domniemania prawne, które mogą zostać obalone wyłącznie na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. Należy pamiętać, że ustawa zakreśla ścisłe terminy na wytoczenie powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. Mąż matki może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi, nie później jednak niż do dnia osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. Uwzględnienie powództwa wniesionego po upływie wspomnianych terminów nie jest w żadnym razie dopuszczalne. Należy zaznaczyć, że zaprzeczenie ojcostwa nie jest możliwe po śmierci dziecka. Ponadto zaprzeczenie ojcostwa nie jest też dopuszczalne, jeżeli dziecko urodziło się w następstwie  procedury  medycznie  wspomaganej  prokreacji,  na  którą mąż matki wyraził zgodę.

Osobami uprawnionymi do wytoczenie powództwa o zaprzeczenie ojcostwa są zarówno mąż matki, matka dziecka oraz samo dziecko. Matka może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa swego męża w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziała się, że dziecko od niego nie pochodzi, nie później jednak niż do dnia osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. Z kolei dziecko po osiągnięciu pełnoletności może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziało się, że nie pochodzi od męża swojej matki. W przypadku, gdy dziecko pochodzi ze związku nieformalnego nie występują wspomniane powyżej  domniemania  prawne. W tym wypadku ustalenie ojcostwa może nastąpić przez uznanie ojcostwa. Odbywa się ono w ten sposób, że mężczyzna, od którego dziecko pochodzi, oświadcza przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, że jest ojcem dziecka, a matka dziecka potwierdza jednocześnie albo w ciągu trzech miesięcy od dnia oświadczenia mężczyzny, że ojcem dziecka jest ten mężczyzna. Oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa może złożyć jedynie osoba, która ukończyła szesnaście lat i nie istnieją podstawy do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia. Uznanie ojcostwa nie może nastąpić po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności.

Ojcostwo ustalone w drodze uznania może zostać podważone, jeżeli istnieją ku temu podstawy. Mężczyzna, który uznał ojcostwo, ma prawo wytoczyć powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania w terminie roku od dnia, w którym dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi. Analogiczne powództwo może wnieść również matka dziecka oraz samo dziecko. Z żądaniem tym dziecko może wystąpić po osiągnięciu pełnoletności w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziało się, że nie pochodzi od mężczyzny, który uznał ojcostwo.

Niejednokrotnie zdarza się, że konieczne  jest  sądowe  ustalenie  ojcostwa. Z tego typu sytuacjami mamy do czynienia najczęściej, gdy kobieta rodzi dziecko pochodzące z nieformalnego związku, który zakończył się przed narodzinami dziecka. W tym wypadku stronami postępowania są dziecko, jego matka oraz domniemany ojciec dziecka. Każda z tych osób jest uprawniona do wniesienia powództwa o ustalenie ojcostwa. Matka ani domniemany ojciec  nie  mogą  wytoczyć  powództwa o ustalenie ojcostwa po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności.  Jeżeli  dziecko  zmarło przed osiągnięciem pełnoletności, matka oraz domniemany ojciec mogą wytoczyć powództwo o ustalenie ojcostwa do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność. Dziecko albo matka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko domniemanemu ojcu, a gdy ten nie żyje przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.

Adam Chemycz

Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, adwokat Izby Adwokackiej w Siedlcach