Przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego

Na gruncie obowiązującego w Polsce prawa karnego wyróżnia się przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego (publicznoskargowe) i przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego (prywatnoskargowe).

Zdecydowana większość przestępstw ma charakter publicznoskargowy, co oznacza, że ich ściganiem zajmuje się oskarżyciel publiczny, którym z reguły jest prokurator, działający w imieniu państwa. Do przestępstw publicznoskargowych zaliczają się m.in. zabójstwo, pobicie, znęcanie, kradzież, rozbój, oszustwo.

Dodatkowo w grupie przestępstw publicznoskargowych wyróżniamy takie, które mogą być ścigane jedynie jeżeli osoba pokrzywdzona złoży wniosek o ich ściganie. Są to tzw. przestępstwa wnioskowe, do których zaliczają się m.in.  groźba karalna, stalking, kradzież lub zniszczenie mienia na szkodę osoby najbliższej.

Prywatny akt oskarżenia

Najmniejszą grupę stanowią przestępstwa prywatnoskargowe, których w polskim prawie karnym jest jedynie cztery. Ściganie tych przestępstw jest co do zasady prywatną sprawą pokrzywdzonego, który chcąc ukarania sprawcy musi złożyć do sądu prywatny akt oskarżenia, a następnie popierać go jako oskarżyciel prywatny. Przestępstwami prywatnoskargowymi są zniesławienie, zniewaga, naruszenie nietykalności cielesnej oraz spowodowanie lekkiego uszczerbku na zdrowiu.

W przypadku przestępstw prywatnoskargowych sprawa trafia bezpośrednio do sądu. Policja i prokuratura nie są zaangażowane w sprawę, nie jest bowiem w tym wypadku prowadzone postępowanie przygotowawcze. Osoba pokrzywdzona przestępstwem prywatnoskargowym musi zatem pamiętać, iż to wyłącznie na niej spoczywa obowiązek zebrania materiału dowodowego potwierdzającego popełnienie przestępstwa na jej szkodę. Dowody na popełnienie przestępstwa powinny zostać zgłoszone w prywatnym akcie oskarżenia.

Trzeba zaznaczyć, że jeżeli osoba pokrzywdzona, zgłosi popełnienie na jej szkodę czynu zabronionego, który w toku postępowania przygotowawczego okaże się być jedynie przestępstwem prywatnoskargowym, to organ prowadzący takie postępowanie umorzy postępowanie. Przykładem takiej sytuacji będzie zgłoszenie przez pokrzywdzonego „pobicia” przez drugą osobę. W tym wypadku, jeżeli okaże się, że spowodowany działaniem sprawcy uszczerbek na zdrowiu, występujący u pokrzywdzonego, nie trwał dłużej niż 7 dni, to postępowanie takie zostanie umorzone.  Taki czyn jest bowiem przestępstwem prywatnoskargowym i nie może być ścigany z urzędu.

Wyjątkowo istnieje możliwość objęcia ściganiem z urzędu przestępstwa prywatnoskargowego jeżeli wymaga tego interes społeczny. Tylko w sytuacji, gdy prokurator uzna, że taki przypadek zachodzi, ma prawo objąć postępowanie dotyczące przestępstwa prywatnoskargowego ściganiem z urzędu lub wstąpić do już toczącego się postępowania. W praktyce jest to bardzo rzadko spotykana sytuacja.

Należy podkreślić, iż pokrzywdzony w sprawie prywatnoskargowej musi   przez cały czas trwania procesu sądowego czynnie popierać złożony przez  siebie akt oskarżenia. Niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego na posiedzeniu pojednawczym lub rozprawie głównej bez złożenia usprawiedliwienia oznacza odstąpienie od oskarżenia i skutkuje umorzeniem postępowania.

Typy przestępstw

Na zakończenie warto scharakteryzować po krótce poszczególne przestępstwa prywatnoskargowe, opisane w Kodeksie Karnym (skrót to k.k.).

Spowodowanie lekkiego uszczerbku na zdrowiu zostało opisane w art. 157 § 2 k.k. i polega na naruszeniu przez sprawcę czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, a więc spowodowaniu uszczerbku na zdrowiu, trwającego nie dłużej niż 7 dni. Przestępstwo to ma również postać nieumyślną opisaną w art. 157 § 3 k.k. Jest ono ścigane z oskarżenia prywatnego za wyjątkiem sytuacji gdy osobą pokrzywdzoną jest osoba najbliższa zamieszkująca wspólnie ze sprawcą.

Zniesławienie  zostało scharakteryzowane w art. 212 k.k. i polega ono na pomawianiu innej osoby, grupy osób lub instytucji, o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Nie ma przestępstwa zniesławienia, jeżeli zarzut uczyniony niepublicznie jest prawdziwy. Nie popełnia przestępstwa zniesławienia także ten kto publicznie podnosi lub rozgłasza prawdziwy zarzut dotyczący postępowania osoby pełniącej funkcję publiczną lub służący obronie społecznie uzasadnionego interesu.

Zniewaga została opisana w art. 216 k.k. i jest przestępstwem przeciwko godności osobistej człowieka. Polega na znieważeniu przez sprawcę inną osoby w jej obecności albo pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła. Zniewagą może być zarówno epitet słowny jak i obelżywy gest.

Naruszenie nietykalności cielesnej zostało opisane w art. 217 k.k. i polega ono na uderzeniu przez sprawcę drugiego człowieka lub innym działaniu, które narusza nietykalność cielesną osoby pokrzywdzonej. Takim działaniem może być szarpanie innej osoby za odzież, popychanie, splunięcie na kogoś lub oblanie wodą. Wspomniane działania wypełniają znamiona przestępstwa z art. 217 k.k. jedynie wtedy gdy popełnione zostaną umyślnie.

Adam Chemycz – absolwent Wydziału Prawa i Administracji  Uniwersytetu Warszawskiego, adwokat Izby Adwokackiej w Siedlcach.