Obowiązek alimentacyjny

Obowiązek alimentacyjny rodziców względem dziecka powstaje od chwili jego narodzin. Dodatkowo obowiązujące przepisy przewidują, że ojciec niebędący mężem matki obowiązany jest przyczynić się w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom do pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu.

Istnienie obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dzieci wydaje się być oczywistym zagadnieniem prawnym. Wiedzą powszechnie znaną jest bowiem to, iż rodzice zobowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. W praktyce pojawia się jednak wiele zagadnień związanych z obowiązkiem alimentacyjnym, które wymagają szerszego wyjaśnienia.

Czas trwania obowiązku

Wątpliwości wśród rodziców zobowiązanych do płacenia alimentów, jak i dzieci uprawnionych do ich otrzymywania, budzi kwestia czasu trwania obowiązku alimentacyjnego. Wielokrotnie spotykałem  się z opinią, iż obowiązek alimentacyjny rodzica wygasa z chwilą osiągnięcia przez dziecko określonego wieku. Chcę podkreślić, iż nie jest to prawda. W polskim prawodawstwie obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka nie jest ograniczony przez żaden sztywny termin, nie ustaje także wraz z osiągnięciem przez dziecko określonego stopnia wykształcenia. Uzyskanie pełnoletności nie zmienia sytuacji prawnej dziecka w zakresie alimentów, jeżeli pobiera ono naukę i czas na nią przeznaczony wykorzystuje rzeczywiście na zdobywanie kwalifikacji zawodowych. Natomiast jeśli dziecko nie może osiągnąć zdolności do samodzielnego utrzymywania się z takich przyczyn, jak ułomność cielesna lub psychiczna albo nieuleczalna choroba, wówczas obowiązek alimentacyjny rodziców trwa  nadal w niezmienionym zakresie, niezależnie od wieku dziecka. Nie każde pełnoletnie dziecko, które kontynuuje naukę, jest uprawnione do pobierania alimentów. Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się. W praktyce o uchylenie obowiązku alimentacyjnego może więc wystąpić rodzic, którego dziecko podjęło zatrudnienie lub zdobyło wykształcenie, czy też kwalifikacje zawodowe konieczne do wykonywania pracy. Utracić prawo do alimentów może też dziecko, które zaniedbuje studia, z własnej winy nie zdaje egzaminów, jak również dorosłe dziecko, które nie podejmuje pracy, mimo iż ma taką możliwość.

Trzeba w tym miejscu zaznaczyć, że nawet jeśli istnieją podstawy faktyczne do uchylenia obowiązku alimentacyjnego względem pełnoletniego dziecka, to jego rodzic, by zaprzestać płacenia alimentów, musi wystąpić do sądu z pozwem o uchylenie obowiązku alimentacyjnego. Alimenty względem dziecka nie wygasają bowiem z mocy prawa.

Wysokość obowiązku

Kwestią, która zwykle budzi duże  emocje,  jest  wysokość obowiązku alimentacyjnego. Podstawowa zasada, wyrażona w art. 135 § 1 KRO mówi, iż zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Między tymi dwoma czynnikami występuje współzależność, która wyraża się w tym, że usprawiedliwione potrzeby uprawnionego powinny być zaspokojone w takim zakresie, w jakim pozwalają na to możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego. Rodzice w zależności od swych możliwości są obowiązani zapewnić dziecku środki do zaspokojenia zarówno jego potrzeb fizycznych (m.in. wyżywienia, mieszkania, odzieży, leczenia w razie choroby), jak i duchowych, kulturalnych oraz związanych z wypoczynkiem, a także środki wychowania (kształcenia ogólnego, zawodowego), według zdolności dziecka i jego potrzeb.

Drugą zasadą wpływającą na wysokość obowiązku alimentacyjnego jest zasada równej stopy życiowej. Zasada ta oznacza, że dziecko ma prawo do życia na poziomie takim, jak jego rodzice, i to zarówno wtedy, gdy rodzice żyją z dzieckiem wspólnie, jak i wtedy, gdy rodzice żyją z dzieckiem oddzielnie.

Mając na względzie treść przytoczonych powyżej zasad nie można stwierdzić, jakiej wysokości powinny być alimenty. Jest to bowiem kwestia indywidualna, uzależniona od wielu czynników. Wymaga ona analizy sytuacji osobistej konkretnego dziecka oraz jego rodziców. W mojej praktyce zawodowej spotykałem z wyrokami, w których sąd określał obowiązek alimentacyjny rodzica na poziomie 200 zł miesięcznie, jak i takimi, gdy obowiązek ten przekraczał kwotę 5000 zł w skali miesiąca.

Na koniec pragnę odnieść się jeszcze do dwóch zagadnień związanych z tematem alimentów. Należy zaznaczyć, iż istnienie władzy rodzicielskiej pozostaje bez żadnego wpływu na istnienie obowiązku alimentacyjnego oraz jego wysokość. Wskazać należy również, że na wysokość obowiązku alimentacyjnego nie wpływają świadczenie z programu 500 plus, jak również inne świadczenia z funduszów pomocy społecznej, które mają jedynie charakter subsydiarny.

Adam Chemycz

Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, adwokat Izby Adwokackiej w Siedlcach.