Autorzy korzystali z przestarzałych i nieaktualnych źródeł i nie wykorzystali całej dostępnej literatury specjalistycznej na temat Warszawy. Na przykład mapa geologiczna przedstawia dzielnicę Wesoła jako „białą plamę”, co oznacza, że użyto bez korekty wadliwej mapy z 2006 roku!
W roku 2003 nowa ustawa o planowaniu przestrzennym unieważniła „stare” (czyli uchwalone przed rokiem 1995) plany zagospodarowania przestrzennego gmin. Ucieszyli się z tego niektórzy inwestorzy, gdyż uznali, że przekształcenia gruntów na cele budowlane będą odtąd łatwiejsze. Zadowoleni byli też planiści, gdyż przypuszczali, że władze gmin masowo przystąpią do sporządzania nowych planów. Rzeczywistość okazała się jednak znacznie bardziej skomplikowana. Okazało się, że gminy nie mają odpowiednich środków na prace nad nowymi planami. Ponadto po wejściu do Unii Europejskiej szereg aktów prawnych wymagało zmian dostosowawczych, co spowodowało dalsze opóźnienia i problemy proceduralne.
Tymczasem operatywni inwestorzy i lobbyści uzyskiwali z naginaniem prawa lokalizacje dla nowych inwestycji w miejscach budzących ostry sprzeciw lokalnych społeczności czy po prostu sąsiadów. Samo prawo okazało się bardzo niedoskonałe, czego dowodem są liczne modyfikacje ustawy o planowaniu przestrzennym: w ciągu 16 lat była zmieniana i poprawiana 59 razy! Ofiarą nieprecyzyjnego prawa o planowaniu przestrzennym jest też miasto Warszawa i jego mieszkańcy. Na ten problem nakładają się nieuregulowane od 75 lat sprawy własności wielu działek i budynków. Według stanu na wrzesień 2020 roku zatwierdzone plany zagospodarowania przestrzennego posiada tylko 39,5 % powierzchni miasta.
Atlas pełen błędów
W 2018 ukazało się kolejne opracowanie ekofizjograficzne dla miasta-powiatu Warszawa: „Atlas ekofizjograficzny miasta stołecznego Warszawy 2018”. Autorami są pracownicy Krajowego Instytutu Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa (P. Fogel i wsp.), Katedry Architektury Krajobrazu SGGW (B. Szulczewska i wsp.), Narodowej Fundacji Ochrony Środowiska (A. Kiczyńska i wsp.) Aquageo (M. Fic. i wsp.) i Centrum badań Kosmicznych PAN (S. Lewiński i S. Aleksandrowicz). Łącznie w powstaniu atlasu wzięło udział co najmniej 25 osób. Opracowanie składa się z 191 stron i zawiera 119 map, 121 fotografii i wizualizacji projektów. Atlas ma być pomocą i źródłem danych dla nowego studium i planów zagospodarowania przestrzennego. Jest dostępny wersji pdf na stronie internetowej miasta.
Stworzenie szczegółowego opracowania ekofizjograficznego to wielkie wyzwanie nawet na poziomie gminy, a w tym przypadku mamy do czynienia z miastem na prawach powiatu i o powierzchni typowego powiatu (517 km2). Nic dziwnego, że powstała praca zawiera wiele niedoskonałości, pomimo estetycznego i nowoczesnego wyglądu. Tymczasem wadliwa dokumentacja znacznie utrudnia podejmowanie trafnych decyzji planistycznych przez miasto! Poniżej przyjrzymy się niektórym błędom zawartym w „Atlasie”, by unaocznić ten bardzo poważny problem.
Białe plamy i brak ujęć wodnych
Między innymi różne dzielnice nie zostały przedstawione z podobnym stopniem dokładności. Wyraźnie ubogo została zaprezentowana dzielnica Wesoła, mimo, że w momencie opublikowania Atlasu była częścią Warszawy już 16 lat. Ponadto autorzy korzystali z przestarzałych i nieaktualnych źródeł oraz nie wykorzystali całej dostępnej literatury specjalistycznej na temat Warszawy. Na przykład mapa geologiczna przedstawia dzielnicę Wesoła jako „białą plamę”, co oznacza, że użyto bez korekty wadliwej mapy z 2006 roku! Można wymienić też jako błędy niedoszacowanie osadów antropocenu (czyli sztucznych nasypów) w dzielnicach peryferyjnych, zasięgu terenów podmokłych czy zasięgu jednostek geomorfologicznych.
To nie koniec błędów w „Atlasie ekofizjograficznym”. Należy zauważyć, że brakuje w nim pełnej inwentaryzacji publicznych ujęć wód podziemnych – szczególnie w dzielnicy Wesoła. Autorzy pominęli zagrożone powodzią tereny osiedla Stara Miłosna w sąsiedztwie Kanału Wawerskiego, co jest powiązane z niewłaściwym określeniem głębokości zalegania wód gruntowych w tym rejonie. Również przedstawione modele zróżnicowania opadów są oparte na przypadkowej i nierównomiernie rozmieszczonej siatce punktów pomiarowych (tylko 2 punkty w dzielnicy Wawer i brak pomiarów w dzielnicy Wesoła).
Powietrze i gleby – przestarzałe dane
Także ocena jakości powietrza w dzielnicach i osiedlach ma charakter historyczny – sprzed okresu intensyfikacji zabudowy. Zamieszczone mapy (opracowane na podstawie modelowania komputerowego, a nie pomiarów rzeczywistych) wykazują niewielką korelację z aktualnymi interaktywnymi mapami zanieczyszczenia powietrza. Społeczna sieć pomiarów jakości powietrza jest obecnie rozbudowana znacznie bardziej, niż sieć państwowa czy samorządowa. Z kolei rozmieszczenie typów gleb zostało w „Atlasie” zwizualizowane bardzo niedokładnie. Szczególnie rozległe niezgodności ze stanem faktycznym występują w przypadku dzielnicy Wesoła i doliny Wisły. Niewłaściwe jest łączne oznaczenie gleb bielicowych i płowych. Zwraca uwagę mozaikowość gleb w dzielnicy Białołęka i pozorna jednolitość w dzielnicy Wesoła i północnej części dzielnicy Wawer.
Fauna i flora – błąd na błędzie
Z przykrością należy stwierdzić, że mapę roślinności rzeczywistej w „Atlasie ekofizjograficznym” Warszawy opracowano na podstawie danych archiwalnych bez wizji terenowej, przy czym powielono błędy dla obszarów Natura 2000. Mapa ta zawiera liczne uogólnienia i pomyłki szczególnie widoczne na przykładzie dzielnicy Wesoła np. brak całkowity brak suchego – podczas gdy zdjęcie kilka stron dalej dokumentuje rozległy płat tego zbiorowiska, brak olsów i całkowity brak muraw piaskowych przy ich obecności w dzielnicach Białołęka i Rembertów. Ponadto waloryzacja roślinności jest przedstawiona bez podania kryteriów i bez powiązania, a nawet w sprzeczności z innymi mapami. I tak jako wartościowe zaznaczono lasy północnej części dzielnicy Wesoła – pozbawione w innym miejscu gleby i bez gatunków cennych na kolejnych mapach. Jednocześnie rezerwat Bagno Jacka autorzy uznali za zdegradowany – np. z powodu braku planu ochrony. Podobnie jako mało wartościowy zaznaczono teren hipodromu Stara Miłosna, który na innych mapach nie wykazuje cech degeneracji. Jednocześnie niektóre tereny
„zdegradowane” są zaznaczone jako kluczowe (pierwszorzędowe) albo istotne dla zachowania różnorodności biologicznej, co jest ewidentną sprzecznością. Na mapie ostoi flory naczyniowej autorzy pominęli dobrze zinwentaryzowane torfowiska na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego (Macierówka, Biały Ług, Pohulanka) i murawy w północnej części parku. Nie podano też pełnej listy gatunków chronionych – występowanie ich przedstawiono wyrywkowo, z licznymi błędami i niewłaściwym przypisaniem do siedlisk. W przypadku Rez. im. Jana III Sobieskiego pomylono np. miodunkę wąskolistną z goryczką wąskolistną, omyłkowo wpisano konitrut błotny. Dla lasów koło os. Stara Miłosna został pominięty szereg gatunków rzadkich i bardzo rzadkich w skali stolicy i całego Mazowsza ( jak np. rosiczka okrągłolistna, pośrednia, kosaciec syberyjski, miodownik melisowaty i czosnek wężowy). Dalej pomylono turówkę leśną z turówką wonną, siedmiopalecznik z dziewięciornikiem błotnym oraz uznano za chroniony pływacz zwyczajny, który nie podlega ochronie od 4 lat. Inne gatunki chronione opisano tylko jako „interesujące”.
W opisie ostoi fauny zostały pominięte rozległe cenne tereny Mazowieckiego PK i jego otuliny, Rez. Kawęczyn i obszary łąkowo-zaroślowe na styku Rembertowa, Targówka i Ząbek (derkacz, słowiki, zimorodek, gąsiorek, remiz, strumieniówka). Autorzy nie przedstawili listy ani rozmieszczenia szczególnie rzadkich gatunków ptaków ani ssaków (lista taka, co prawda z lukami i błędami, była podana w Ekofizjografii 2006). Bardzo ogólnie i niejednolicie opisano tereny chronione – np. w przypadku Mazowieckiego PK istotnie znacznie zaniżono liczbę ptaków chronionych i nie wspomniano o roślinach chronionych. W opisie Rezerwatu im Jana III Sobieskiego autorzy pominęli rośliny rzadkie i chronione, a w przypadku Rez. Bagno Jacka ptaki chronione (ok 130 gatunków).W przypadku dzielnicy Wesoła (podobnie dla części Białołęki i Wawra) zaznaczono nieaktualne czy też dowolne (przepisane z wersji 2006?) granice obszarów o w pełni wykształconej strukturze funkcjonalnej. Rezerwy terenów pod zabudowę zostały zaznaczone podobnie jak w studium z 2006 – co w przypadku osiedli Wesoła-Groszówka i Wesoła-Zielona jest kontrowersyjne, gdyż dotyczy terenów leśnych (działek Ls) będących jednocześnie ostojami przyrody.
Gdzie podziały się widoki? Podczas oceny walorów krajobrazowo-widokowych teren wyścigów konnych w os. Stara Miłosna po raz kolejny zakwalifikowano jako obszar o „trwale przekształconych” (negatywnie?) walorach krajobrazowych, podczas gdy bardzo podobny teren wyścigów konnych na Służewcu jako o „zachowanych walorach krajobrazowych” – co jest ewidentnie krzywdzące dla Wesołej (leśno-łąkowy teren klubu jeździeckiego został potraktowany na równi z pobliską oczyszczalnią ścieków). Pominięto zupełnie punkty widokowe na wydmach (np. przy szlakach turystycznych) w dzielnicy Wesoła – co wynika prawdopodobnie z braku wizji terenowej, ale też nie wykorzystania dostępnych źródeł literaturowych.
Ścieki, podtopienia, plany zagospodarowania – jak jest naprawdę?
Z punktu widzenia oceny uwarunkowań planistycznych po raz kolejny błędnie zaznaczono tereny zagrożone podtopieniami w dzielnicach Wesoła i Rembertów oraz kolizje planów zagospodarowania z uwarunkowaniami przyrodniczymi. Mapa nie pokazuje, jak rozległe tereny nie mają planów zagospodarowania. Ocena zgodności dotychczasowej polityki przestrzennej z cechami przyrodniczymi terenu ma w przypadku dzielnicy Wesoła charakter nieaktualny dla wielu terenów. Na przykład w momencie publikacji atlasu nieaktualna stała się koncepcja poprowadzenia Wschodniej Obwodnicy Warszawy (fragment trasy S17) przez otulinę Mazowieckiego PK i po granicy Parku, gdyż już wcześniej wydano decyzję na inny przebieg.
W „Atlasie” nie zaznaczono też miejsca zrzutu oczyszczonych ścieków z os. Plac Wojska Polskiego (północna granica Wesołej) i wadliwie zlokalizowano oczyszczalnię dla tego osiedla (przesunięcie o ponad 0,5 km) oraz oczyszczalnię „Cyraneczka” w os. Stara Miłosna – przesunięcie o ok. 2 km. Nie zaznaczono też wszystkich przepompowni ścieków, które istotnie wpływają na jakość powietrza w otoczeniu. Podobnie pomylono oczyszczalnię z punktem zrzutu ścieków w rezerwacie Kawęczyn (Rembertów). Pominięto również wiele miejsc masowego nielegalnego składowania odpadów – np. Wesoła – ul. Niemcewicza i Idzikowskiego, Rembertów – ul. Gwarków i Strażacka.
Zła mapa, złe decyzje! Kolejne mapy planistyczne powielają wcześniej opisane błędy co do walorów przyrodniczych, zagrożeń i sposobu zagospodarowania terenu. Na przykład rezerwat torfowiskowy „Bagno Jacka” nie jest uwzględniony jako teren leśny, chociaż funkcjonalnie i ewidencyjne jest to obszar leśny oraz ma tam obecnie miejsce spontaniczna regeneracja drzewostanu (bór bagienny, brzezina) po podtopieniach z lat 2010-2015.
Podsumowując można stwierdzić, że podejmowanie trafnych decyzji planistycznych na podstawie przedstawionej wadliwej dokumentacji nie jest możliwe. Może prowadzić do nieodwracalnych strat w środowisku naturalnym oraz do narażenia mieszkańców nowych osiedli na poważne zagrożenia i straty materialne spowodowane możliwymi do przewidzenia (ale nie sygnalizowanymi w opracowaniu) katastrofami naturalnymi.
Przemysław Stolarz
Tekst i zdjęcia
You must be logged in to post a comment.